Stan badań nad filozofią polską

16 maja 2013 roku

Sprawozdanie z międzynarodowej konferencji naukowej

poświęconej prof. Wiktorowi Wąsikowi w 50. rocznicę śmierci

Profesor Wiktor Wąsik (1883 - 1963)

Profesor Mieczysław Gogacz o profesorze Wiktorze Wąsiku

(wspomnienie)

Zeszyty Naukowe KUL, 7 (1964) 2/26

W dniu 16 maja na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa pt. Stan badań nad filozofią polską. Konferencja została zorganizowana przez Katedrę Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej dla uczczenia 50-tej rocznicy śmierci prof. Wiktora Wąsika, pierwszego kierownika katedry Historii Filozofii ATK, organizatora studiów historyczno-filozoficznych na naszej Uczelni.

Dr Magdalena Płotka otwiera międzynarodową konferencje naukową: Stan badań nad filozofią polską

Po uroczystym otwarciu konferencji, w pierwszej części obrad, którą prowadziła dr Magdalena Płotka z UKSW, wystąpiło troje prelegentów: dr Tomasz Mróz (Uniwersytet Zielonogórski), który zaprezentował referat otwierający obrady pt. Wiktor Wąsik wobec współczesnych sobie fenomenów w filozofii polskiej, prof. Wanda Bajor (Katolicki Uniwersytet Lubelski), która przedstawiła referat pt. Z dziejów polskiej antropologii średniowiecznej. Aporie: dusza, intelekt, ciało oraz prof. Mariusz Grygianiec (Uniwersytet Warszawski), którego wystąpienie pt. Stanowisko Anioła Dowgirda wobec wybranych idei Kanta kończyło pierwszą część obrad plenarnych. Po wystąpieniach wszystkich prelegentów odbyła się dyskusja, podczas której padło wiele interesujących pytań.

Dr Tomasz Mróz (Uniwersytet Zielonogórski)

Prof. Wanda Bajor (Katolicki Uniwersytet Lubelski)

Prof. Mariusz Grygianiec (Uniwersytet Warszawski)

Pierwsze pytanie skierowane zostało do profesor Wandy Bajor. Pan mgr Michał Rogalski (UW) zadał pytanie dotyczące aktywności duszy po śmierci oraz jak owa aktywność ma się do koncepcji czyśćca. Prof. Wanda Bajor odpowiedziała, że podczas swoich badań nad antropologią średniowieczną nie spotkała się z koncepcjami dotyczącymi aktywności duszy po śmierci i ewentualnym przebywaniem duszy w czyśćcu. Kolejne pytanie zadane przez dr Magdalenę Płotkę (UKSW) również do prof. Wandy Bajor dotyczyło stosunku duszy do władz, czy w koncepcji Benedykta Hessego władze duszy są realnie różne od niej samej. Profesor Wanda Bajor odpowiedziała, że organy zmysłowe nie są związane z duszą, a tylko czasami intelekt pojawia się jako instrument. Ze strony dr Magdaleny Płotki padło kolejne pytanie czy w filozofii Benedykta Hessego występuje prócz powołanie się na brzytwę Ockhama dodatkowe uzasadnienie tezy, zgodnie z którą władze duszy nie różnią się między sobą realnie. Prelegentka wyjaśniła, że Benedykt Hesse nie uzasadnia tej kwestii, twierdzi natomiast, że istnieje jedynie różnica myślna, lecz nie realna. Zdaniem profesor Wandy Bajor wspomniani wcześniej myśliciele podążają za nominalizmem oraz są zwolennikami koncepcji Burydana, z czym zgodziła się dr Płotka. Kolejne pytanie skierowane zostało do profesora Mariusza Grygiańca i dotyczyło rozróżnienia rzeczywistości u Anioła Dowgirda. Profesor Grygianiec wyjaśnił, że Anioł Dowgird rzeczywistość opisuje na podstawie przestrzeni rozciągłej. Zdaniem Prelegenta, z przestrzeni rozciągłej Anioł Dowgird konstruuje pojęcie przestrzeni, czy też rozciągłości matematycznej, abstrakcyjnej. Kolejne pytanie jakie padło podczas dyskusji zadał dr Tomasz Mróz i również skierowane zostało do prof. Mariusza Grygiańca. Pytanie dotyczyło wyjątkowości Anioła Dowgirda, o jakiej w swoim wystąpieniu wspomniał prof. Grygianiec oraz na jakiej podstawie Anioł Dowgird jest „najbardziej filozoficznym umysł wśród naszych oświeceniowców”. Prof. Grygianiec wyjaśnił, że według samego Dowgirda prawdziwy filozof jedynie kontempluje, ale nie działa. Zdaniem profesora Dowgird różni się od innych filozofów oświeceniowych tym, że nie był aktywny na polu różnych dziedzin, a jedynie kontemplował wiedzę. Według prof. Grygiańca Anioł Dowgird był filozofem w „starym stylu” w porównaniu do innych myślicieli oświeceniowych takich jak Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj czy Aleksander Świętochowski. Podsumowując swoją wypowiedź profesor zarysował osobowość Anioła Dowgirda. Dowgird był „okropnym” mówcą, lecz w swoich tekstach wykazywał ogromną umiejętność posługiwania się piórem. Profesor Grygianiec, chcąc zachęcić do poznania bliżej twórczości Anioła Dowgirda powiedział: „Kto sięgnie do tekstów Dowgirda nie uzna uszczerbku intelektualnego”. To stwierdzenie zakończyło dyskusję po pierwszej części konferencji.

Prof. Artur Andrzejuk (UKSW, PUNO)

W drugiej części obrad plenarnych miały miejsce referaty gości zagranicznych. Jako pierwszy wystąpił ks. doc. Andrej Slodička (Uniwersytet Preszowski, Słowacja), który przestawił referat, zatytułowany Prínos poľskej filozofie pre filozofickú reflexiu na Slovensku (Wkład polskiej filozofii do refleksji filozoficznej na Słowacji). Przykładem, który szczegółowo omówił ks. doc. Slodička była działalność ks. prof. Czesława Bartnika z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, pod którego kierunkiem wykształciło się wielu dzisiejszych wykładowców filozofii, szczególnie tych, związanych z wydziałami teologicznymi. Mówca podkreślił, że ks. Prof. Bartnik, jako filozof, reprezentował klasyczną wersję personalizmu chrześcijańskiego i w nim starał się kształtować swoich uczniów. W ramach dyskusji, prowadzący tę część obrad, prof. Artur Andrzejuk dodał, że ks. Bartnik, jako z kolei uczeń ks. prof. Wincentego Granata, wybitnego polskiego teologa dogmatycznego, prowadził także "słowackie" doktoraty z zagadnień teologicznych w ujęciu swego mistrza.

Ks. doc. Andrej Slodička (Uniwersytet Preszowski, Słowacja)

Następnie przewidziano referaty dwojga polskich badaczy mieszkających i działających w polskich ośrodkach emigracyjnych. Dr Joanna Pyłat z Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (Wielka Brytania) w referacie pt. Europejski wymiar dorobku filozoficznego PUNO zarysowała wieloaspektowy wymiar udziału filozofów w działalności PUNO oraz udział filozofii polskiej w budowaniu kultury filozoficznej w Europie i Ameryce. W pierwszym okresie funkcjonowania Uniwersytetu głównym autorytetem w dziedzinie filozofii był wykształcony w Berlinie, Heidelbergu, Monachium oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie prof. dr hab. Adam Żółtowski - heglista, znawca idealizmu niemieckiego, wspierany niemal od początku przez dr Wiesława Strzałkowskiego, który w tym okresie prowadził zajęcia z historii filozofii oraz dr Czesława Lejewskiego, na co dzień związanego z Manchester University - najbardziej znanego polskiego logika w Anglii (przedstawiciela szkoły Lwowsko-Warszawskiej), ucznia Jana Łukasiewicza, Karlla Poppera i Willarda V. O. Quine’a. Po śmierci prof. A. Żółtowskiego rolę wybitnego poprzednika przejął na PUNO (podejmując się organizacji kursów i egzaminów z filozofii) prof. W. Strzałkowski, nieprzerwanie wspierany przez (oddanego uczelni) dr Cz. Lejewskiego. Z czasem z Uniwersytetem związali się także inni filozofowie, również spoza Wielkiej Brytanii. Większość z nich działała równocześnie na uczelniach brytyjskich lub amerykańskich, dlatego w sposób zupełnie uprawniony można mówić o europejskim (a nawet w pewnym sensie - ogólnoświatowym) wymiarze dorobku filozoficznego PUNO.

Dr Joanna Pyłat z Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (Wielka Brytania)

Dr Marek Prokop, wieloletni kierownik Działu Rękopisów Biblioteki Polskiej w Paryżu, reprezentujący Centre de Recherche Philosophique, Saint Thomas d’Aquin (Francja) w referacie pt. Filozofia Tomasza z Krakowa zaprezentował sylwetkę mało znanego polskiego mistrza Uniwersytetu Paryskiego, urodzonego 1360 roku w okolicach Krakowa, a zmarłego w Paryżu po 1416 roku, którego jedynym ocalałym tekstem jest rękopis, znajdujący się w Bibliothèque Nationale de France, (ms. lat. 16408). Zachował się ponadto list Tomasza do króla Władysława Jagiełły z 1416 roku oraz dwie wzmianki o uczestnictwie w synodzie paryskim (1413–1414). Teksty te opracował w Paryżu Zenon Kałuża (Témoignage de Thoma de Cracovie, Recherches de théologie ancienne et médiévale 43 (1976), 238–255). Dodatkową trudności w ustaleniu poglądów filozoficznych Tomasza z Krakowa stanowi permanentne mylenie go w literaturze przedmiotu z Mateuszem z Krakowa. Tym nie mniej można - zdaniem Marka Prokopa - wskazać na pewne przekonania doktrynalne Tomasza z Krakowa.

Dr Marek Prokop (Centre de Recherche Philosophique, Paryż)

Dr hab. Paweł Polak (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II) i prof. Artur Andrzejuk (UKSW, PUNO)

Dr hab. Paweł Polak (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II)

W tej części obrad plenarnych wystąpili ponadto: dr hab. Paweł Polak (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II) z referatem pt. Stan badań nad polską filozofią uprawianą w kontekście nauk przyrodniczych we Lwowie do roku 1939 oraz dr Magdalena Płotka (UKSW), która przedstawiła referat pt. Koncepcja woli w ujęciu Pawła z Worczyna.

Dr Magdalena Płotka (UKSW)

Po przerwie obiadowej obrady prowadzone były w trzech równoległych sekcjach. W sekcji pierwszej swoje wystąpienia wygłosili: mgr Karolina Ćwik (UKSW) – Jakuba z Paradyża twórcza dopowiedź na kryzys scholastyki, mgr Konrad Szocik (Uniwersytet Jagielloński) – Polemika polskich tomistów z „obrazoburczą” filozofią współczesną na przełomie XIX i XX wieku, dr Andrzej Nowik (UKSW) – Specyfika filozofii politycznej Sebastiana Petrycego z Pilzna oraz Bartosz Owczarek (student UKSW) – Znaczenie koncepcji palingenezy dla mesjanizmu polskiego w twórczości Wincentego Lutosławskiego.

Mgr Karolina Ćwik (UKSW)

Mgr Konrad Szocik (Uniwersytet Jagielloński)

Dr Andrzej Nowik (UKSW)

Bartosz Owczarek (UKSW)

Pierwsze pytanie w tej części konferencji padło ze strony mgra Michała Rogalskiego do mgra Konrada Szocika; pytanie dotyczyło argumentów tomistów polskich, którzy polemizowali z kantyzmem i neokantyzmem. Kolejne pytanie skierowane zostało do pana Bartosza Owczarka. Michał Rogalski zapytał czy wedle koncepcji Wincentego Lutosławskiego duch pokutujący może wybrać rzeczywistość oraz czy duchy „kłócą się” o rodziców, których mogą wybrać. Pan Bartosz Owczarek wyjaśnił, że duchy nie komunikują się i są podrzędne wobec idei. Według prelegenta duchy w koncepcji Lutosławskiego nie zazdroszczą, a wybór ciała i rodziny nie jest istotny. W ramach poszerzenia swojego referatu prelegent uzupełnił kwestię spójności filozofii Wincentego Lutosławskiego. Zdaniem Bartosza Owczarka filozofia Lutosławskiego była spójna w tym sensie, że opierała się na filozofii mesjanistycznej. Dodał również, że w koncepcji Lutosławskiego upośledzenie fizyczne lub psychiczne spowodowane jest złym postępowaniem duchów poza ciałem. Kolejne pytanie dotyczyło referatu dr Andrzeja Nowika. Profesor Wanda Bajor zainteresowana była wyjaśnieniem kwestii krytyki Sebastiana Petrycego wobec Arystotelesa i jego poglądów dotyczących ustroju demokratycznego. Zdaniem dra Nowika zarzuty Petrycego wobec Arystotelesa związane są z niedostateczną krytyką demokracji przez Stagirytę. Dr Andrzej Nowik kwestię zbyt silnej krytyki ustroju demokratycznego przez Petrycego pozostawił problem otwartym.

Prof. Artur Andrzejuk (UKSW, PUNO)

Sekcję drugą, którą moderował dr Michał Zembrzuski (UKSW), zainaugurował referat prof. UKSW dra hab. Tadeusza Klimskiego pt. Mieczysława Gogacza uwagi o filozofii polskiej. Ponadto w tej sekcji wystąpili: mgr Jarosław Gałuszka (UKSW) – Mieczysława Gogacza ujęcie Boga w polemice z innymi polskimi szkołami, dr Izabella Andrzejuk (WSSMiA) – Człowiek i kontemplacja. Antropologiczne podstawy poznania Boga w rozumieniu Aleksandra Żychlińskiego oraz mgr Marcin Andrusieczko (UKSW) – Tomizm konsekwentny. Próba przedstawienia.

Dr Michał Zembrzuski (UKSW)

Prof. Tadeusz Klimski (UKSW)

Mgr Jarosław Gałuszka (UKSW)

Dr Izabella Andrzejuk (Wyższa Szkoła Komunikowania, Politologii i Stosunków Międzynarodowych w Warszawie oraz prof. Tadeusz Klimski (UKSW)

Mgr Marcin Andrusieczko (UKSW)

Dr Witold Płotka (Uniwersytet Gdański)

W trzeciej sekcji prowadzonej przed dra Witolda Płotkę (UG) wystąpili: dr Piotr Surma – Teoria wielości rzeczywistości Leona Chwistka, dr Maciej Dombrowski (Uniwersytet Wrocławski) – O późnej filozofii Stanisława Ignacego Witkiewicza, mgr Małgorzata Stawarz (UP JPII) – O filozofujących fizykach w krakowskim ośrodku naukowym w I połowie XX wieku oraz dr Anna Kazimierczak-Kucharska (UKSW) – Etyka perfekcjonistyczna w poglądach Henryka Elzenberga.

Mgr Małgorzata Stawarz (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie)

Dr Anna Kazimierczak-Kucharska (UKSW)

Po przerwie na kawie w godzinach popołudniowych uczestnicy konferencji kontynuowali obrady w sekcjach. W czwartej sekcji swoje wystąpienia przedstawili: prof. Artur Andrzejuk (UKSW, PUNO) – Filozofia na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie w latach 1939-1990, dr Witold Płotka (Uniwersytet Gdański) – Spór realizmu z idealizmem w fenomenologii polskiej na tle filozofii współczesnej, dr Michał Zembrzuski (UKSW) – Recepcja arystotelizmu w Polsce oczami Wiktora Wąsika, mgr Anna Kasperek (Uniwersytet Jagielloński) – Etyka Henryka Elzenberga oraz mgr Dariusz Puścian (UKSW) Refleksje na temat niezależności w koncepcji etycznej Tadeusza Kotarbińskiego.

Dr Witold Płotka (Uniwersytet Gdański)

Dr Michał Zembrzuski (UKSW); obrady prowadzi dr Andrzej Nowik (UKSW)

Mgr Anna Kasperek (Uniwersytet Jagielloński)

Mgr Dariusz Puścian (UKSW)

Pierwsze pytanie jakie padło podczas dyskusji w tej części konferencji dotyczyło etyki Tadeusza Kotarbińskiego. Ze strony pytającego padł zarzut wobec tezy wygłoszonej przez mgra Dariusza Puściana, że etyka Kotarbińskiego jest etyką chrześcijańską, a taką nie może być, ponieważ nie jest związana z żadną religią, lecz głownie z metodologią pozytywistyczną sięgającą do pierwiastków moralnych. Prelegent wyjaśnił, że określenie etyki Kotarbińskiego etyką chrześcijańską jest konkluzją. Według niego, etyka Kotarbińskiego jest etyką chrześcijańską, ponieważ opiera się na miłości do bliźniego, a owa miłość wypływa z tradycji chrześcijańskiej. Ze strony mgr Anny Kasperek padło pytanie do mgra Dariusza Puściana: Czy etyka niezależna Tadeusza Kotarbińskiego była obroną przed komunizmem? Zdaniem mgra Puściana rola Kotarbińskiego w okresie powojennym jest dyskusyjna, a jego postać bardzo kontrowersyjna. Prelegent wyjaśnił, że w pewnym stopniu etyka niezależna była obroną przed systemem komunistycznym, a cała działalność Kotarbińskiego opierała się na pomocy ludziom.

Dr Tomasz Knapik (Akademia Wychowania fizycznego w Katowicach)

Dr Piotr Ziemski (Uniwersytet Warszawski)

W piątej sekcji moderowanej przez dra Tomasza Mroza (Uniwersytet Zielonogórski) swoje referaty przedstawili: dr Tomasz Knapik (AWF Katowice) – Historia filozofii polskiej” a tożsamość narodowa, dr Piotr Ziemski (UW) – Franciszek Krupiński - naukowe próby interpretacji dziejów, mgr Anna Krajska (UKSW) – Teoria kosmologii w tekstach Kazimierza Waisa – próba rekonstrukcji oraz ks. mgr Łukasz Pałubicki (UKSW) – Rola filozofii w teologii według przedstawicieli szkoły lubelskiej.

Dr Tomasz Mróz z Uniwersytetu Zielonogórskiego

Mgr Anna Krajska (UKSW)

Ks. mgr Łukasz Pałubicki (UKSW)

W szóstej i ostatniej sekcji konferencji, którą prowadziła dr Magdalena Płotka wystąpili: dr Wiesława Sajdek (KUL) – Stan badań nad filozofią Józefa Marii Hoene-Wrońskiego, dr Wojciech Wierzejski (UKSW, Wyższa Szkoła im. Jańskiego w Warszawie) – Historia koła krakowskiego – suplement do historii filozofii polskiej, mgr Michał Pawełczyk (Uniwersytet Śląski) – Marian Przełęcki – w obronie metafizyki – próba interpretacji oraz ks. dr Adam Filipowicz – Dydaktyka filozofii w Wyższym Seminarium Duchownym w Łomży.